Szukaj
Close this search box.

Ostre i przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa

Co to są zatoki i jak są zbudowane?

Zatoki przynosowe to przestrzenie powietrzne położone obustronnie w bezpośrednim sąsiedztwie jam nosa. Wyróżnia się 4 parzyste zatoki przynosowe. Są to: zatoka szczękowa, czołowa, klinowa i sitowa. W rozwoju embrionalnym powstają one jako wpuklenia błony śluzowej jam nosa w kierunku sąsiadujących kości. Od tych kości przyjmują także swoje nazwy. Wnętrze zatok przynosowych jest wysłane błoną śluzową, która stanowi przedłużenie błony śluzowej jamy nosa. W związku z tym proces zapalny obejmujący błonę śluzową zatok nie może być traktowany odrębnie od infekcji toczącej się w jamach nosa i odwrotnie. Jest to proces zawsze, choć z różnym nasileniem, obejmujący zarówno jamy nosa, jak i zatoki przynosowe. Dlatego też mówiąc o zapaleniu zatok (sinusitis), należy przez to rozumieć proces zapalny błony śluzowej nosa i zatok (rhinosinusitis). Rhinosinusitis jest bardzo częstym rozpoznaniem w praktyce zarówno lekarzy rodzinnych, jak i otolaryngologów. Ocenia się, że rocznie ostre ropne zapalenie zatok dotyka 10–15 proc. społeczeństwa Europy Jest to także jedna z częstszych dolegliwości wymagających stosowania antybiotykoterapii.

Rodzaje zapalenia zatok

W krajach europejskich 80% przypadków ostrego zapalenia zatok jest spowodowane infekcją S. pneumoniae, H. influenzae, M. catarrhalis, S. aureus. Wyróżnia się:

● ostre zapalenie zatok – jest to nagle rozpoczynająca się infekcja trwająca nie dłużej niż 2 tyg., która przy zastosowaniu prawidłowego leczenia nie pozostawia żadnych przetrwałych następstw;
● nawracające ostre zapalenie zatok – można je rozpoznać, jeśli występują co najmniej 4 epizody zapalenia zatok w ciągu roku, każdy z nich trwa 7–10 dni. Bez cech świadczących o przewlekłym zapaleniu zatok;
● zapalenie podostre – określa się jako trwające od 4 do 12 tyg. Uważa się, że regeneracja błony śluzowej zatok po takim okresie choroby jest możliwa i nie dochodzi do zmian przetrwałych;
● przewlekłe zapalenie zatok – to proces, który trwa dłużej niż 12 tyg. Zwykle jest on efektem nieprawidłowo leczonego ostrego (często nawracającego) lub podostrego zapalenia zatok;
● zaostrzenie przewlekłego zapalenia zatok – występuje wówczas, gdy stan stacjonarny, charakterystyczny dla obrazu przewlekłego zapalenia zatok, nagle ulega pogorszeniu, z zaostrzeniem objawów, gorączką, nasileniem dolegliwości bólowych. Po odpowiednim leczeniu następuje powrót do stanu wyjściowego (lecz nie do pełnego zdrowia).

Ostre zapalenie zatok: objawy, badanie

Powierzchnię błony śluzowej zatok wyściela nabłonek wielorzędowy, urzęsiony. Znajdują się tu także liczne komórki kubkowe, produkujące wydzielinę śluzową. W warunkach fizjologicznych wydzielina śluzowa stale produkowana w zatokach jest z nich usuwana dzięki transportowi śluzowo-rzęskowemu i poprzez naturalne ujścia zatok przemieszczana do jam nosa. Z punktu widzenia anatomii bocznej ściany nosa najważniejszym miejscem jest tzw. kompleks ujściowo-przewodowy , w którym pod małżowiną nosową środkową znajduje się ujście zatoki czołowej, szczękowej i komórek sitowych przednich. W warunkach fizjologicznych środowisko zatok przynosowych jest jałowe. Sytuacja zmienia się, jeśli dochodzi do upośledzenia mechanizmu transportu wydzieliny. Praprzyczyną nieomal każdego ostrego zapalenia zatok jest zaleganie wydzieliny spowodowane utrudnieniem jej odpływu do jamy nosa. Najczęściej pierwotnie dochodzi do upośledzenia ruchomości rzęsek, jak również do zmniejszenia ogólnej liczby komórek urzęsionych w nabłonku.

Ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych przebiega z licznymi ogólnoustrojowymi (gorączka, złe samopoczucie, zmęczenie, osłabienie) i miejscowymi objawami ( ból głowy, zatkany nos, wydzielina ropna w jamie nosowej). Najczęściej wykonywanym badaniem radiologicznym jest RTG zatok. W tym badaniu możliwe jest uwidocznienie poziomu płynu w zatoce szczękowej bądź czołowej, świadczącego o ostrym zapaleniu. W badaniu nie jest możliwa wiarygodna ocena wnętrza zatoki klinowej czy komórek sitowych- konieczne jest wtedy wykonanie tomografii komputerowej. W przypadku zapalenia zatoki szczękowej w celu pełnego potwierdzenia rozpoznania wykonuje się punkcję. Jej celem jest oczyszczenie i wypłukanie wnętrza zatoki, a także pobranie materiału do badania mikrobiologicznego.

Leczenie ostrego zapalenia zatok

W leczeniu ostrego zapalenia zatok stosuje się leki z kilku grup. Niewątpliwie istotne jest zastosowanie antybiotyku, lecz nie mniej ważne jest zlecanie preparatów z pozostałych grup leków. Są to:

● leki anemizujące, obkurczające naczynia błony śluzowej (stosowane ogólnie lub miejscowo);
● mukolityki;
● leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe;
● leki przeciwhistaminowe.

Najczęściej za pierwsze dni choroby odpowiedzialna jest infekcja wirusowa. Taki stan może przejść w infekcję bakteryjną, z ropną wydzieliną. W związku z tym we wczesnej fazie choroby wskazane jest przede wszystkim leczenie objawowe i obserwacja chorego. Zaleca się stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, obkurczających błonę śluzową nosa i zatok, płukanie jam nosa, inhalacje i zabiegi rozgrzewające zatoki. Antybiotykiem rekomendowanym jako lek I rzutu jest amoksycylina. W przypadku chorych zgłaszających uczulenie na penicylinę najczęściej podawane są leki z grupy makrolidów. Jeśli antybiotyk I rzutu nie daje efektu rekomendowane są: amoksycylina z kwasem klawulanowym, cefalosporyny II i III generacji i w bardzo ciężkich przypadkach fluorochinolony.

Przewlekłe zapalenie zatok – czym jest, przyczyny, objawy i badanie

Uznaje się, że przewlekłe zapalenie zatok (PZZ) to takie, które pomimo leczenia nie kończy się w pełni po 12 tygodniach. Uważa się, że jest ono następstwem nieleczonego lub niewłaściwie leczonego ostrego zapalenia zatok przynosowych. Ważne jest jednak, że większość chorych, u których leczenie farmakologiczne ostrego zapalenia zatok nie przynosi zamierzonych efektów i przechodzi w proces przewlekły, to osoby, które mają istotne nieprawidłowości w budowie anatomicznej jam nosa i ujść zatok. Należy zatem pamiętać, że przedłużanie się ostrego czy podostrego zapalenia zatok przynosowych jest w dużej części przypadków spowodowane nieprawidłowościami anatomicznymi, które dodatkowo utrudniają drenaż wydzieliny z zatok. Do najczęściej występujących patologii, które mogą być stwierdzone w badaniu laryngologicznym należą: skrzywienia przegrody nosa, patologie dotyczące małżowiny nosowej środkowej i dolnej, puszki sitowej, wyrostka haczykowatego. Objawy choroby są podobne do objawów w ostrym zapaleniu, jednak dolegliwości bólowe są znacznie mniej nasilone, rzadko określane jako ostre czy przeszywające, a raczej tępe, ćmiące, rozpierające. Chory poszukuje pomocy zwłaszcza w okresie zaostrzeń choroby, kiedy objawy stają się bardziej dotkliwe. Również w przypadku przewlekłego zapalenia zatok przynosowych podstawową przyczyną choroby jest upośledzenie drożności ujść zatok do jamy nosa. Przewlekający się zastój powoduje szereg niekorzystnych zjawisk, które w rezultacie doprowadzają do uszkodzenia nabłonka migawkowego i pogrubienia błony śluzowej. Powoduje to dalsze zaleganie wydzieliny i na zasadzie błędnego koła niszczy nabłonek oddechowy. W obrazie histologicznym błony śluzowej dominuje naciek eozynofilowy. Stwierdza się podwyższony poziom GM-CSF, IL-6, IL-8. Produkty metabolizmu bakterii kolonizujących błonę śluzową dodatkowo upośledzają czynność nabłonka. Prowadzi to do jego przerostu, podnabłonkowego zwłóknienia, przerostu komórek kubkowych. Rozpoznanie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych początkowo jest stawiane na podstawie badania podmiotowego i oceny w rynoskopii przedniej. Niezbędne jest również wykonanie tomografii komputerowej nosa i zatok.

Leczenie przewlekłego zapalenia zatok

Choć podstawowym postępowaniem w przypadku PZZ jest leczenie operacyjne, możliwe jest podjęcie próby leczenia zachowawczego, zwłaszcza stosowanego w przypadku zaostrzenia przewlekłego zapalenia.

Leczenie operacyjne przewlekłego zapalenia zatok

Istnieje kilka metod postępowania chirurgicznego w przypadku PZZ. Wybór w dużej mierze zależy od zaawansowania choroby, określanego przede wszystkim na podstawie obrazu tomografii komputerowej, a także od preferencji ośrodka. Wyróżnić można zabiegi tzw. radykalne, FESS (functional endoscopic sinus surgery) i MIST (minimally invasive sinus technique). Istotne jest to, że przewlekle chora błona śluzowa nosa i zatok po leczeniu operacyjnym nadal w wielu przypadkach pozostaje niewydolna, a przez to objawy chorobowe mogą nawracać, choć często o mniejszym nasileniu. Zabiegi tzw. radykalne polegają na otwarciu zatok szczękowych i sitowych z dojścia wewnątrznosowego lub w przypadku zatoki szczękowej w szczególnych okolicznościach nawet z dojścia w przedsionku jamy ustnej. Podczas otwierania zatoki szczękowej od strony jamy nosa (nasoantrostomia) wytwarza się dodatkową drogę odpływu wydzieliny w dnie zatoki, w możliwie najniżej położonym punkcie. Choć ruchomość rzęsek w prawidłowo funkcjonującym nabłonku jest skierowana w stronę ujścia naturalnego położonego powyżej, zalegająca wydzielina może wydostawać się z zatoki także poprzez nowo powstały otwór. W zabiegach funkcjonalnych FESS (functional endoscopic sinus surgery) ideą jest poszerzenie naturalnego ujścia zatoki szczękowej, czołowej i sitowia przedniego. Dzieje się tak poprzez poszerzenie rozworu półksiężycowatego, otwarcie puszki sitowej i usunięcie wyrostka haczykowatego. Podstawowym celem czynnościowej chirurgii endoskopowej jest przywrócenie wentylacji i drenażu zatok przynosowych drogą naturalną. Dzięki przywróceniu możliwości odpływu wydzieliny zmieniona zapalnie błona śluzowa zatoki może ulec stopniowej regeneracji.

Nieleczone zapalenie zatok – czym grozi?

Nieleczone lub nieprawidłowo leczone zapalenie zatok może prowadzić do powikłań. Wyróżnia się powikłania oczodołowe (obrzęk zapalny powiek, zapalenie tkanek miękkich oczodołu, ropień podokostnowy, ropień oczodołu) i wewnątrzczaszkowe (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień nadtwardówkowy, ropień podtwardówkowy, ropień mózgu, zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej). W każdym przypadku wystąpienie powikłań jest wskazaniem do hospitalizacji chorego, leczenia antybiotykami podawanymi dożylnie, a w większości przypadków także leczenia operacyjnego.

W ofercie Centrum Medycznym Dr Smółka znajduje się diagnostyka i leczenie ostrego i przewlekłego zapalenia zatok przynosowych, zapoznaj się ze szczegółami.

Inne artykuły autora:
Co to jest trzeci migdał?
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego u dzieci

Poznaj sylwetkę autora: dr hab. n. med. Wojciech Smółka

Informacja o Cookies

Ta strona korzysta z ciasteczek, aby świadczyć usługi na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie. Zaakceptuj, by korzystać z serwisu.