Czym jest wysiękowe zapalenie ucha środkowego i jakie są objawy?
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (OMS) jest procesem toczącym się przewlekle w uchu za zachowaną błoną bębenkową. Charakteryzuje się skąpo objawowym, podstępnym przebiegiem. Jego istotą jest zaleganie płynu w przestrzeniach ucha środkowego, co prowadzi do utrzymywania się długotrwałego niedosłuchu typu przewodnictwa. Objawy kliniczne są niezwykle skąpe, dyskretne i łatwe do przeoczenia: uczucie pełności w uchu, przelewania, szum. Nie występuje ból. Niedosłuch narasta stopniowo i rzadko jest samorzutnie zgłaszany przez dziecko. Jedynie starsze dzieci mogą podawać odczucie pełności w uchu i gorsze słyszenie. Podczas infekcji górnych dróg oddechowych w krótkim czasie stan zapalny z nosogardła przenosi się na trąbki słuchowe, a następnie do ucha środkowego. Podobnie jak wysięk w nosie (katar), wyściółka jamy bębenkowej będąca w stanie zapalnym produkuje wydzielinę, która powoli wypełnia ucho środkowe, powodując mniej lub bardziej zauważalny niedosłuch. Po infekcji wydzielina ta powinna zostać usunięta poprzez trąbkę słuchową oraz procesy wchłaniania. U niektórych ludzi (głównie dzieci) mechanizmy ewakuacji płynu wysiękowego są na tyle nieskuteczne, że pozostaje on w uszach pomimo ustąpienia infekcji. W przypadku występowania nawracających zmian wysiękowych u dorosłych zalecana jest dokładna ocena nosogardła, gdyż mogą tam rozwijać się guzy i nowotwory, których pierwszym objawem jest długotrwały wysięk w uchu i towarzyszący jednostronny niedosłuch.
Przyczyny wysiękowego zapalenia ucha
U dzieci choroba wykrywana jest przy kontrolnych badaniach laryngologicznych lub, gdy rodzice czy pedagodzy zwrócą uwagę na osłabienie ostrości słuchu u dziecka. Symptomatologia wysiękowego zapalenia ucha środkowego jest bardzo różna. Choroba ta może ujawnić się w postaci nawracających ostrych zapaleń ucha środkowego, może również ustępować samoistnie, dlatego potrzeba co najmniej 3-miesięcznej obserwacji przed podjęciem leczenia chirurgicznego. Jednym z czynników predysponujących do występowania zmian wysiękowych jest przerost trzeciego migdałka. Powiększony migdałek upośledza drożność nosogardła, co objawia się zaburzeniami w oddychaniu przez nos. Dziecko oddycha przez usta, co powoduje, że wdycha ono suche i zimne powietrze (w jamie nosa powietrze jest nawilżane i ogrzewane), przez co łatwiej dochodzi do infekcji w obrębie górnych dróg oddechowych. Powiększony migdałek gardłowy uciska także znajdujące się w pobliżu ujścia trąbek słuchowych. Ich zamknięcie powoduje blokadę naturalnej drogi upowietrzenia jam bębenkowych oraz ewakuacji powstającej tam wydzieliny. Kolejnymi czynnikami predysponującymi do powstania wysiękowego zapalenia ucha są: występowanie zmian alergicznych, sztuczne karmienie (niedobory IgA pochodzącego z mleka matczynego, zbyt wczesne wprowadzenie kazeiny oraz pozycyjne zapalenie uszu przy poziomym ułożeniu noworodka do karmienia butelką), wcześniactwo, niedobory żywieniowe, rozszczep wargi i podniebienia, zespół Downa. Najczęściej chorują dzieci do siódmego roku życia.
Jak stwierdzić wysiękowe zapalenie ucha?
Potwierdzenie występowania zmian wysiękowych powinno być oparte na wynikach wywiadu, dokładnym badaniu otoskopowym (najlepiej przy użyciu mikroskopu diagnostycznego) oraz badaniach audiometrycznych – audiometrii tonalnej obrazującej poziom niedosłuchu (wielkość tzw. rezerwy ślimakowej) i audiometrii impedancyjnej potwierdzającej patologiczny stan ucha środkowego (płaskie krzywe tympanogramów). Badanie otoskopowe ujawnia uwypuklenie i odmienne zabarwienie błony bębenkowej. Przyjmuje ona kolor żółty lub czarny, a wynika to z przeświecania płynu zalegającego w jamie bębenkowej. Błona bębenkowa może być jednak silnie wciągnięta i wręcz przejrzysta, bez cech znamionujących obecność płynu, jednak wysięk może być obecny i zalegać w komórkach pneumatycznych wyrostka sutkowego. Ruchomość błony bębenkowej jest wyraźnie zmniejszona.
Czym grozi nieleczone zapalenie ucha?
Niekorzystne następstwa OMS (Otitis media secretoria) to trwałe uszkodzenia ucha środkowego w największym stopniu dotyczące błony bębenkowej w postaci jej atrofii i formowania się kieszeni retrakcyjnych w obrębie jamy bębenkowej. Tego typu zmiany objawiają się trwałym niedosłuchem przewodzeniowym. Płyn wysiękowy długotrwale zalegający w jamie bębenkowej ulega zagęszczeniu i może powodować powstanie zrostów łącznotkankowych unieruchamiających łańcuch kosteczek słuchowych oraz powolne niszczenie błony bębenkowej poprzez jej nadmierne rozciąganie i destrukcję włókien sprężystych. Może także doprowadzić do perforacji błony bębenkowej i tym samym dać drogę do wrastania naskórka do jamy bębenkowej – tworzenie tzw. perlaka (masy złogów naskórkowych ulegających łatwemu zakażeniu i powodujących niszczenie kosteczek słuchowych i otaczających je struktur). Wszystkie te stany negatywnie odbijają się na poziomie słuchu chorego.
Wykrycie i leczenie wysiękowego zapalenia uszu
W przypadku stwierdzenia przez otolaryngologa zmian wysiękowych w uchu środkowym zalecane jest leczenie farmakologiczne. Stosuje się leki przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, mukolityczne czy przeciwalergiczne, a w uzasadnionych przypadkach antybiotykoterapię. Stosuje się także przedmuchiwanie trąbek słuchowych (np. tzw. balonem Politzera lub Otovent). W wypadku, gdy leczenie to nie przynosi pożądanego rezultatu w postaci przywrócenia drożności trąbek słuchowych, upowietrznienia ucha środkowego i ewakuacji płynu wysiękowego, należy rozważyć leczenie operacyjne, wykonanie zabiegu tympanopunkcji lub drenażu jam bębenkowych. Tympanopunkcja to zabieg polegający na nakłuciu błony bębenkowej w celu usunięcia płynu wysiękowego zalegającego w jamie bębenkowej. Czasem wykonuje się nacięcie błony bębenkowej, co nazywane jest paracentezą.
Zabieg drenażu uszu – rekonwalescencja
W zależności od wielkości wytworzonego w błonie bębenkowej otworu zamyka się on w ciągu kilku, kilkunastu godzin (po tympanopunkcji) do kilku, kilkunastu dni (po paracentezie). Następnie w celu utrwalenia efektu słuchowego oraz lepszego upowietrznienia jamy bębenkowej zakłada się do błony bębenkowej drenik (tłoczek) wentylacyjny. Przez otwór w drenie wyrównywane są ciśnienia po obu stronach błony oraz możliwe jest stałe usuwanie tworzącego się w jamie bębenkowej wysięku. Dreny są wykonywane z różnych materiałów, najczęściej z tworzywa sztucznego (teflon, silikon).
Drenaż uszu u dziecka przy wysiękowym zapaleniu ucha
U dzieci operacje tego typu wykonywane są z reguły w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym. Zazwyczaj zabieg połączony jest z adenotomią (przy stwierdzonym przeroście trzeciego migdałka), a często również z przycięciem przerośniętych migdałków podniebiennych. Jeżeli drenaż był wykonywany w znieczuleniu ogólnym, to po zabiegu najtrudniejsze są pierwsze godziny. We wczesnym okresie po operacji (pierwsze 2-3 godziny) nie można pić ani jeść. Po kilkugodzinnej obserwacji pacjent najczęściej może jeszcze tego samego dnia opuścić szpital (w przypadku dodatkowego wykonania adenotomii pacjent wymaga nadzoru medycznego w pierwszej dobie po zabiegu, co wiąże się najczęściej z pozostaniem w szpitalu do następnego dnia). Zalecane jest także unikanie wysiłku fizycznego przez okres kilku dni po zabiegu. W przypadku zastosowania znieczulenia miejscowego pacjent praktycznie bezpośrednio po zabiegu może iść do domu.
Większość drenów wentylacyjnych usuwanych jest po kilku miesiącach lub też wypada samoistnie (najczęściej są one znajdowane podczas kolejnej wizyty kontrolnej u otolaryngologa w woskowinie leżącej w przewodzie słuchowym.
Zapoznaj się z ofertą diagnostyki i leczenia chorób uszu świadczonych przez Centrum Medyczne Dr Smółka.
Inne artykuły autora:
Ostre i przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa
Co to jest trzeci migdał?
Poznaj sylwetkę autora: dr. hab. n. med. Wojciecha Smółki
